Toplički ustanak: Srbija se tada nije saginjala!

Share

Tweet

Share

Share

Email

Comments

U drugoj polovini februara 1917. Srbi su ustali protiv nasilne mobilizacije, bezobzirne pljačke i gušenja svega srpskog. To je bio jedini ustanak na okupiranim teritorijama u Prvom svetskom ratu. Počelo obeležavanje 100. godišnjice.

Toplički ustanak izbio je 26. februara 1917. godine i trajao do 25. marta iste godine na teritoriji Toplice, Jablanice, Jastrepca, istočnih i srednjih delova Kopaonika. Taj deo Srbije bio je najvećim delom pod kontrolom Bugara, a ustanak Srba bio je jedini ustanak na teritorijama koje je okupirala vojska Centralnih sila u Prvom svetskom ratu.

Ustanku je prethodilo povlačenje srpske vojske preko Albanije, pred uspešnom ofanzivom armija Centralnih sila u jesen 1915. godine.

U Srbiji su tada formirani organi okupacione vlasti, koji su denacionalizacijom, pljačkom i mobilizacijom Srba izazvali revolt i ogorčenje srpskog stanovništva. Neposredan povod za izbijanje ustanka bila je mobilizacija koju su bugarske vlasti htele da izvrše na teritoriji Toplice, Jablanice i Puste reke.

Te 1916. godine Bugari su oformili regrutne centre i započeli regrutaciju srpskih muškaraca od 18 do 50 godina, kako bi ih poslali u bugarsku vojsku.

tovremeno je započeta i prisilna “bugarizacija” stanovništva, koja je podrazumevala zabranu srpskog jezika i upotrebe ćirilice, zatvaranje srpskih škola, spaljivanje knjiga i zabranu negovanja spskih običaja.Takođe, bilo je zabranjeno koristiti srpska prezimena, pa je, da bi prezimena izgledala kao bugarska, iz srpskih prezimena uklanjan nastavak -ić i dodavan nastavak -ov.

Sve to izazvalo je otpor stanovništva. Ustanike su organizovale i predvodile četiri vojvode – Kosta Vojinović, braća Milinko i Toško Vlahović i Jovan Radović.

Ustanička vojska od oko 15.000 hiljada boraca sišla je u rano proleće 1917. godine sa planina u ravnice i okupatorske garnizone, zarobila oko 1.000 bugarskih vojnika i oslobodila veliki deo južne Srbije. Najveće borbe vodile su se u dolini južne Morave, na Kopaoniku i na severu Kosova. Da bi ugušile ustanak, Centralne sile su morale sa frontova na Soči i Solunu da povuku čitave divizije.

Opštim narodnim ustankom je stvorena takozvana “Toplička slobodna republika”, koja je trajala mesec dana. Obuhvatala je teritoriju Toplice, Jablanice, Jastrepca, istočnih i srednjih predela Kopaonika.

Međutim, ofanzivom centralnih sila i strahovitom represijom u proleće 1917. godine “Toplička slobodna republika” je slomljena. U samom topličkom okrugu do temelja je uništeno pedeset pet sela.

Uprkos svemu, preostale ustaničke čete su nastavile borbe. Tokom ustanka došlo je do sukoba ustaničkih vođa Koste Vojinovića Kosovca, koji je organizovao ustanak, i Koste Milovanovića Pećanca, kojeg je poslala srpska Vrhovna komanda da preuzme vođstvo.

Do jeseni 1917. godine komitske čete su nastavile borbe širom Srbije. U jesen 1917. godine Toplički ustanak je konačno ugušen u krvi: okupatorski vojnici, najviše bugarski, ubijali su ne samo poslednje učesnike pobune, nego i žene, decu, starce.

NIZ MANIFESTACIJA POVODOM STOGODIŠNJICE TOPLIČKOG USTANKA

Obeležavanje 100 godina od Topličkog ustanka počinje danas u Prokuplju otvaranjem nove stalne postavke “Toplički ustanak 1917”.

U okviru manifestacije danas će biti održana i promocija Zbornika radovasa naučnog skupa sa međunarodnim učešćem pod nazivom “Bugarska okupacija Juga Srbije u Prvom svetskom ratu 1915-1918”. U Domu kulture biće održana premijera pozorišne predstave “Udovičko kolo”, u izvođenju amatera iz svih opština Topličkog okruga.

Izložba na temu “Stradanje Srba u Topličkom ustanku” biće otvorena sutra u 17 časova u Narodnom muzeju Toplice, dok će u Narodnoj biblioteci “Rade Drainac” biti održano guslarsko veče pod nazivom “Toplički ustanak u pesmama Save Vukomanovića”.

Promocija reprint izdanja knjige “Ustaničke borbe u Srbiji 1916-1918” biće održana u sredu, dok će veče topličkih horova biti upriličeno u četvrtak 23. februara u Domu kulture “Radivoj Uvalić Bata”. Međunarodni naučni skup biće održan u petak u Narodnom muzeju Toplice.

Svečana akademija povodom jubileja biće održana u subotu u 19 časova u prokupačkom Domu kulture, dok će centralna proslava biti održana u nedelju u 11 sati, kada će venac na spomenik Topličkim junacima položiti predsednik Srbije Tomislav Nikolić.

(Dijaspora.news/mondo)