Azerbejdžanski narod obilježava 100 godina od osnivanja NEZAVISNE AZERBEJDŽANSKE REPUBLIKE

Share

Tweet

Share

Share

Email

Comments

Piše: Vasif Gafarov, doktor istorijskih nauka, docent, vodeći naučni saradnik Istorijskog instituta Bakihanov u okviru Azerbejdžanske nacionalne akademije nauka

Ove godine obilježava se 100 godina od osnivanja nezavisne Azerbejdžanske Republike. Povodom ovog jubileja u Azerbejdžanu, kao i u inostranstvu se održava niz jubilarnih događaja. Narod Azerbejdžana slavi stogodišnjicu nacionalne nezavisnosti koju je stekao 28. maja 1918. godine.
Nezavisna država i nezavisan život je želja svih naroda. Na svijetu nema naroda koji ne želi da ima nezavisnu državu. Međutim, svi narodi ne mogu da ostvare tu želju. Trenutno na svijetu živi više od tri hiljade različitih naroda, etničkih grupa i nacija. Od toga oko 200 njih je uspjelo da formira sopstvenu državu. Na desetine miliona ljudi nije moglo imati nezavisnu državu. Azerbejdžanski, takođe i crnogorski narod, spadaju među najsrećnije nacije na svijetu koje imaju suverene države. Međutim, sticanje nezavisnosti nije bilo lako za azerbejdžanski narod kao ni za mnoge narode. Tako je azerbejdžanski narod prošao kroz velike ispite, dao velike žrtve, ali upornost na ovom putu nije bila dovoljna. Postojali su i razlozi za to, nacija sa istorijom i bogatim državnim iskustvom nije mogla preživjeti u kolonijalnom zarobljeništvu.
U februaru 1917. godine, nakon 300 godina dominacije srušila se Romanova dinastija. Ali posle revolucije, privremena Vlada Rusije pokušala je da sačuva imperiju.
Jedan od prvih koraka privremene vlade bilo je stvaranje specijalnog komiteta Južnog Kavkaza, 9. marta 1917. godine, koji se sastojao od lokalnih činovnika kako bi nadgledao Južni Kavkaz. U post – revolucionarnom periodu, uz brži razvoj političkih procesa, u Bakuu i drugim regionima Azerbejdžana pojavila se trostruka vlada: boljševika, nacionalnih odbora i privremene vlade. U takvoj složenoj situaciji, specijalni komitet, nije preduzeo razumne korake da osigura javni poredak i stabilnost na Južnom Kavkazu i pao je pod napetost događaja.

Posvećenosti rušenju Ruskog carstva ubrzalo je političke procese praćene jačanjem tendencija nacionalne slobode na južnom Kavkazu, kao i u čitavom ruskom carstvu. Mehmed Emin Resulzade, koji je tada izrazio stav azerbejdžanskog naroda za revoluciju, napisao je: “Revolucija 1917. godine daće slobodu osuđenim klasa i autonomiju osuđenim narodima”. Međutim, strašni genocidni zločini koje su Jermeni počinili da spriječi borbu za nacionalnu nezavisnost azerbejdžanskog naroda tokom post – revolucionarnog perioda dovela je do velike katastrofe u Azerbejdžanu.
Poslije Oktobarske revolucije boljševici su zauzeli vlast u Bakuu. Međutim, pokušaji boljševika da šire svoju vlast nad Azerbejdžanom i Južnim Kavkazom suočili su se sa ozbiljnim protivljenjem Musavata.
15. novembra 1917. godine anti – boljševičke snage Južnog Kavkaza stvorile su Komesarijat Južnog Kavkaza u Tiflisu. Ubrzo nakon toga, 23. februara 1918. godine, ove snage su stvorile Uniju Južnog Kavkaza. Međutim, nadležnost Južne Kavkazske Unije nije prekoračila granice Komesarijata Južnog Kavkaza. Zapravo, čitav region Južnog Kavkaza, osim Tiflisa i Bakua, vodili su nacionalni odbori po regionima. Napadi jermenskih nacionalista protiv azerbejdžanskog stanovištva počeo je imati sistematski karakter.
Stepan Šaumjan, koji je tokom svog rukovodstva uspostavio “sovjetsku vlast” u Bakuu, podstakao je politiku terorizma, progona i diskriminacije protiv Azerbejdžana u ime širenja boljševizma na Južnom Kavkazu, posebno u Azerbejdžanu. Koristeći anarhiju na Južnom Kavkazu od jeseni 1917. godine, jermenski nacionalisti i boljševici napali su azerbejdžansko stanovništvo.Savez Boljševika i Dašnaka, na čelu sa Šaumjanom od 30. marta do 2. aprila 1918. godine, počinili su masovni masakr u Bakuu kako bi uništili društvenu bazu stranke Musavat i da bi spriječili autonomiju i nezavisnost Azerbejdžana kao i da bi zadržali naftu iz Bakua. U “Martovskom genocidu 1918. godine“, koji se desio u Bakuu poginulo više od 12.000 civila zbog njihove rase, nacionalnosti i vjeroispovijesti. Jermensko – boljševčki savez nastavio je genocid i početkom aprila 1918. godine i u drugim regionima Azerbejdžana.Kao rezultat ovih genocida, više od 900 sela i naselja Azerbejdžana je uništeno, više od 130.000 Azerbejdžanaca je ubijeno, stotine ljudi ostalo je bez kuća. Kao rezultat ovih akata agresije, iznos direktne štete stanovništva Azerbejdžana iznosio je više od 11 milijardi rubalja u 1918. godini. To je gubitak od 500 milijardi dolara u sadašnoj valuti.
Istovremeno, genocidni zločini počinjeni od strane jermensko – boljševskog saveza rušili su nade azerbejdžanskog naroda za završetak rusku revolucije. Političke snage predstavljene u Azerbejdžanu počele su otvorenu borbu za potpunu nezavisnost, a ne za teritorijalnu autonomiju unutar demokratske Rusije.

U borbi za nezavisnost, azerbejdžanski narod je ulagao velike nade za pomoć osmanlijske države. Skoro sve društveno – političke snage, koje predstavljaju Azerbejdžan, došle su do zaključka da bez pomoći Osmanlijskog carstva, azerbejdžanski narod neće biti u stanju da se štiti od boljševičke agresije. Azerbajdžanski intelektualci vjerovali su da će osmanlijsko carstvo pomoći azerbejdžanskom narodu da pobjegne od jermenske i boljševičke agresije i da će pomoći Azerbajdžanu da stekne nezavisnost. Ali naravno Osmanlijsko carstvo je imalo i svoje interese.
Prema Brest – Litovskom ugovoru iz 3. marta 1918. godine, potpisanom između njemačko – osmanlijskog bloka i sovjetske Rusije, pokrajine Kars, Ardahan i Batumi na Kavkazu trebalo je da pripadnu Turskoj. Međutim, Južni Kavkaz je odbio da ispuni uslove Brestovog ugovora, na osnovu čega nije prepoznao sovjetsku Rusiju. Konferencija u Trabzonu, koja je u proljeću 1918. održana ovim povodom, nije uspjela.
22. aprila 1918. godine proglašena je nezavisnost Južnog Kavkaza. To je bio poslednji korak ka cijelom odvajanju regiona od Rusije.
26. maja 1918. godine, nakon raspada Južnog Kavkaza, Nacionalni savet Azerbejdžana usvojio je Deklaraciju o nezavisnosti i proglasio nezavisnost Azerbejdžana. Ovim istorijskim aktom proglašeno je:
– Sada, narod Azerbejdžana je suveren i Azerbejdžan, koji se sastoji od istočnog i južnog Transkavkaza, je nezavisna država sa svim pravima koja se odnose na državnost.
– Oblik političkog organizovanja nezavisnog Azerbejdžana je Demokratska Republika.
– Demokratska Republika Azerbejdžan ima za cilj da uspostavi dobrosusjedske odnose sa svim zemljama, naročito sa prijateljskim narodima i državama.
– Demokratska Republika Azerbejdžan garantuje na svojoj teritoriji građanska i politička prava svim građanima, bez obzira na nacionalnost, religiju, socijalni status i pol.
– Demokratska Republika Azerbejdžan pruža najšire mogućnosti za sve etničke grupe koje žive na njenoj teritoriji, za njihov slobodan razvoj.
– Do prve sjednice Konstitutivne Skupštine, vladavina Azerbejdžana je povjerena Privremenoj Vladi, koja izvještava Nacionalni savjet i Narodnu skupštinu, izabranu građanskim izborom.
Dakle, Nacionalni savet je ispunio veoma slavnu i istorijsku misiju za narod Azerbejdžana. Azerbejdžanska republika je ostala u istoriji kao prva republika na muslimaskom istoku.
Novoosnovana azerbejdžanska vlada primila je osmanlijsku vojnu pomoć kako bi obezbijedila teritorijalni integritet države i zaštitila njen suverenitet. Vojska koju su formirale osmanlijske i azerbejdžanske trupe, oslobodila je Baku 15. septembra 1918. godine i obnovila njen teritorijalni integritet. Vlada Azerbejdžana je prihvatila osmanlijsku vojnu pomoć neophodnu za spas i nezavisnost zemlje, ali nije željela da ostane u sastavu Osmanlijskog carstva. Pošto su azerbejdžanski intelektualci uvijek bili posvećeni svom nacionalno-demokratskom položaju u svim svojim aktivnostima, bili su primjeri nezavisnosti Azerbejdžana i dali su Turskoj uniji suštinu kulturne doktrine.
Azerbejdžanska republika postojala je samo 23 mjeseca, od 28. maja 1920. do 27. aprila 1920. godine. U aprilu 1920. godine, 72 hiljade vojnika napalo je Azerbejdžansku Republiku i država je ponovo bila okupirana i kasnije uključena u sastav Sovjetskog saveza.
Iako je Azerbejdžan postojao samo 23 mjeseca, obim njegovog rada u ovom kratkom prostoru bio je gotovo jako visok. Dakle, tokom 23 mjeseca:
28. maja 1918. godine proglašena je nezavisnost i usvojena deklaracija je bila ustavni akt republike. Zbog toga su svi ljudi koji žive u državi dobili jednako državljanstvo i politička prava bez obzira na naciju, stalež i pol. Obezbijeđena je demokratska sloboda. Dovoljno je napomenuti da je na listi od 73 države koje su u dvadesetom vijeku dale ženama pravo glasa Azerbejdžan na osmom mjestu. Treba napomenuti da je Azerbejdžan ženama dao pravo glasa prije mnogih razvijenih zemalja kao što su SAD, Njemačka, Francuska i Švajcarska, kao i sve istočne zemlje.

Nacionalna vojska osnovana je 26. juna 1918. godine. Azerbajdžanska vojska je opremljena najsavremenijim oružjem. U Kaspijskom moru stvorena je mornarica. Obezbeđeni su teritorijalni integritet i suverenitet zemlje;

Državni simboli Azerbejdžana su prihvaćeni. Cirkulirana je nacionalna valuta;

Područja naftne industrije, koju su nadjačali boljševici u ime nacionalizacije, vratili su svojim prethodnim vlasnicima. Azerbejdžanska nafta ponovo je stavljena na svjetsko tržište;

7. decembra 1918. azerbejdžanski parlament je započeo svoju djelatnost. Parlament Azerbejdžana održao je 145 sjednica tokom 17 mjeseci svog postojanja. Tokom ovog perioda u parlamentu je izrađeno 270 zakona, od kojih je 230 usvojeno. Još uvijek u istoriji nema nijedanog parlamenta koji je do sada usvojio toliko zakona za tako kratak period.

Raspodjela vlasti u Azerbejdžanu je izvršena: uspostavljena je zakonodavna, izvršna i pravosudna vlast. Vlada je bila zadužena za Parlament;

Postignuto je međunarodno priznanje nezavisnosti Azerbejdžana. 11. januara 1920. godine Vrhovni savet Pariške mirovne konferencije priznao je nezavisnost Azerbejdžana;

Azerbejdžan je uspostavio diplomatske misije u inostranstvu. Istovremeno, u Bakuu su otvorene diplomatske misije susjednih i evropskih zemalja.

Otvoreno je mnogo osnovnih i srednjih škola i gimnazija u državi. Škole su bile državne. 1919. godine osnovan je Univerzitet u Bakuu. Udžbenici su donešeni iz Turske u Azerbejdžan, pozvani su nastavnici. Vlada Azerbejdžana je poslala 100 mladih na evropske univerzitete koji su studirali o trošku države. Takođe su preduzeti važni koraci u oblasti kulture;

Osigurana je sloboda medija, eliminisana je cenzura. Osigurana je sloboda mišljenja i tako dalje.
Ukratko, demokratske institucije koje postoje u Azerbejdžanskoj Republici bile su daleko ispred većine evropskih zemalja, početkom dvadesetog vijeka. U periodu od 1918. do 1920. godine, ideologija o nezavisnosti toliko je bila upijena u duh azerbejdžanskog naroda da čak ni oštre i brutalne akcije, koje su obavljene tokom 70-godišnjeg sovjetskog režima protiv azerbejdžanske ideologije, kao i počinjeni zločini, nijesu mogli da potisnu ideju o nezavisnosti. Kao rezultat toga, raspadom sovjetske saveza 1991. godine, Azerbejdžan je ponovo izgradio svoju državnost.
Azerbajdžanu je trenutno dvadeset sedma godina nezavisnosti. U isto vrijeme i Crna Gora je među zemljama koje su nedavno stekle svoju nacionalnu nezavisnost. Želim da ova nezavisnost, postignuta od strane naših naroda, bude trajna i vječna! Živio Azerbajdžan! Živjela Crna Gora! Živjelo prijateljstvo Azerbejdžana i Crne Gore!